1-1 |
Panahon |
|
Tiempo |
|
1-2 |
Adlaw |
|
Día |
|
|
|
|
|
karon |
|
|
ahora |
|
|
|
buntag |
|
mañana |
|
|
|
|
karong adlawa |
hoy |
|
|
|
udto |
|
|
mediodía |
|
|
|
|
karong buntag |
esta mañana |
|
ugma sa hapon |
mañana por la tarde |
|
|
karong gabii |
|
esta noche |
|
|
hapon |
|
tarde |
|
|
|
|
|
ugma |
|
|
mañana |
|
|
gabii |
|
|
noche |
|
|
|
|
gahapon |
|
ayer |
|
|
|
kagabii |
|
anoche |
|
|
|
|
sunod adlaw |
el día siguiente |
|
kaadlawon |
|
amanecer |
|
|
|
|
miaging adlaw |
anteayer |
|
|
tungang gabii |
medianoche |
|
|
|
|
kada adlaw |
|
cada día |
|
|
oras |
|
|
hora |
|
|
|
|
|
semana |
|
semana |
|
|
minuto |
|
minuto |
|
|
|
|
bulan |
|
|
mes |
|
|
|
ala una |
|
la una |
|
|
|
|
tuig |
|
|
año |
|
|
|
alas dos medya |
las dos y media |
|
|
|
takna |
|
|
hora |
|
|
|
alas tres dyes |
las tres y diez |
|
|
|
Usualmente se usa inglés
o español para decir la hora. |
|
|
|
|
|
|
|
|
Unsay oras na? |
|
|
|
¿Qué hora es? |
|
|
|
|
|
|
|
Alas dos kuwarenta. |
|
|
Las dos cuarenta. |
|
|
|
|
|
|
|
Unsa bay oras karon? |
|
|
¿Qué hora es ahora? |
|
|
|
|
|
|
Mga nine thirty. |
|
|
|
Cerca de las nueve y
media. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2-1 |
Bulan |
|
Mes |
|
|
|
2-2 |
Semana |
|
semana |
|
|
|
|
Enero |
enero |
|
|
|
|
Lunis |
|
|
lunes |
|
|
|
|
|
Pebrero |
febrero |
|
|
|
Martes |
|
martes |
|
|
|
|
Marso |
marzo |
|
|
|
Myerkoles |
|
miércoles |
|
|
|
|
Abril |
|
abril |
|
|
|
|
Huebes |
|
jueves |
|
|
|
|
Mayo |
|
mayo |
|
|
|
|
Byernes |
|
viernes |
|
|
|
|
Hunyo |
junio |
|
|
|
|
Sabado |
|
sábado |
|
|
|
|
Hulyo |
julio |
|
|
|
|
Dominggo |
|
domingo |
|
|
|
|
Agusto |
agosto |
|
|
|
karong semana |
esta semana |
|
|
|
|
Septembre |
septiembre |
|
|
|
sunod semana |
la semana siguiente |
|
|
Oktobre |
octubre |
|
|
|
miaging semana |
la semana pasada |
|
|
|
Nobyembre |
noviembre |
|
|
|
kada semana |
cada semana |
|
|
|
Disyembre |
diciembre |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3- |
Número: Usualmente usan el español para contar
dinero. |
|
|
|
|
|
|
|
Binisaya |
|
|
|
|
|
número ordinal |
|
|
|
|
|
|
Usa |
uno |
|
uno |
|
|
|
una |
|
primero |
|
|
|
|
|
duha |
dos |
|
dos |
|
|
|
ika-duha |
segundo |
|
|
|
|
|
tolo |
tres |
|
tres |
|
|
|
ika-tulo |
tercero |
|
|
|
|
|
upat |
kuatro |
cuatro |
|
|
ika-upat |
cuarto |
|
|
|
|
|
lima |
singko |
cinco |
|
|
|
ika-lima |
quinto |
|
|
|
|
|
unom |
sais |
|
seis |
|
|
|
ika-unom |
sexto |
|
|
|
|
|
|
pito |
syete |
|
siete |
|
|
|
ika-pito |
séptimo |
|
|
|
|
|
walo |
otso |
|
ocho |
|
|
|
ika-walo |
octavo |
|
|
|
|
|
siyam |
nuebe |
nueve |
|
|
ika-siyam |
noveno |
|
|
|
|
|
napulo |
dyes |
|
diez |
|
|
|
ika-napolo |
décimo |
|
|
|
|
|
|
Ako una. Sunod ikaw. |
|
Soy el primero. Eres el
siguiente. |
|
|
|
|
|
|
Usa pa palihug! |
|
|
Una más por favor. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
El español se suele
utilizar en la cuenta de más de 10. |
|
|
|
|
|
|
|
napulo'g usa |
unse |
|
11 |
|
katuloan |
|
trenta |
30 |
|
|
|
napulo'g duha |
dose |
|
12 |
|
kap-atan |
|
kwarenta |
40 |
|
|
|
napulo'g tulo |
trese |
|
13 |
|
kalim-an |
|
senkwenta |
50 |
|
|
|
napulo'g upat |
katorse |
14 |
|
kan-uman |
|
sesenta |
60 |
|
|
|
napulo'g lima |
kinse |
|
15 |
|
kapituan |
|
setenta |
70 |
|
|
|
napulo'g unom |
desisais |
16 |
|
kawalohan |
|
otsenta |
80 |
|
|
|
napulo'g pito |
desisete |
17 |
|
kasiyaman |
|
nobenta |
90 |
|
|
|
napulo'g walo |
desiotso |
18 |
|
gatus |
|
|
sento |
|
100 |
|
|
|
napulo'g siyam |
desinuibe |
19 |
|
libo |
|
|
mil |
|
1000 |
|
|
|
kaluhaan |
|
bayinte |
20 |
|
katuloan ug usa |
trenta y uno |
31 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4-1 |
Color kuor kulay |
|
|
4-2 |
Dirección
direksyon |
|
|
|
|
|
puti |
|
|
blanco |
|
|
tuo |
|
|
derecha |
|
|
|
|
pula |
|
|
rojo |
|
|
|
wala |
|
|
izquierda |
|
|
|
|
dalag |
|
|
amarillo |
|
|
diretso |
|
derecho |
|
|
|
|
berde |
|
|
verde |
|
|
|
atubang |
|
enfrente |
|
|
|
|
asul |
|
|
azul |
|
|
|
likod/luyo |
|
atrás |
|
|
|
|
|
itom |
|
|
negro |
|
|
|
tupad |
|
|
lado |
|
|
|
|
|
kulay nga rosas |
rosado |
|
|
sidlakan |
|
este |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5- |
pamilia |
|
familia |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ginikanan |
|
padres |
|
|
bana |
|
|
marido |
|
|
|
|
amahan, tatay |
padre |
|
|
asawa |
|
esposa |
|
|
|
|
inahan, nanay |
madre |
|
|
mga anak |
|
hijos |
|
|
|
|
|
lolo |
|
|
abuelo |
|
|
anak nga babae |
hija |
|
|
|
|
|
lola |
|
|
abuela |
|
|
anak nga lalaki |
hijo |
|
|
|
|
|
apo |
|
|
nieto/a |
|
|
tiyo |
|
|
tio |
|
|
|
|
|
igsoon |
|
hermano/a |
|
|
tiya |
|
|
tia |
|
|
|
|
|
igsoong babae |
hermana |
|
|
pag-umangkon |
sobrino/a |
|
|
|
|
igsoong lalaki |
hermano |
|
|
ig-agaw |
|
primo/a |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6- |
Lawas Cuerpo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ulo |
|
cabeza |
|
nawong |
cara |
|
|
dunggan |
oreja |
|
|
|
utok |
|
cerebro |
|
mata |
|
ojo |
|
|
ilong |
|
nariz |
|
|
|
buhok |
pelo |
|
|
pilok |
|
párpado |
|
baba |
|
boca |
|
|
|
aping |
|
mejilla |
|
kilay |
|
ceja |
|
|
wa-it |
|
labio |
|
|
|
tutunlan |
garganta |
|
bungot |
barba |
|
|
ngipon |
diente |
|
|
liog |
|
cuello |
|
siko |
|
codo |
|
|
ilok |
|
axila |
|
|
|
likod |
|
espalda |
|
bukton |
brazo |
|
|
dughan |
pecho |
|
|
|
abaga |
hombro |
|
tudlo |
|
dedo |
|
|
tutoy |
|
los pechos |
|
|
lubot |
|
nalgas |
|
agtang |
frente |
|
tikud |
|
talón |
|
|
|
paa |
|
muslo |
|
tuhod |
|
rodilla |
|
tiyan |
|
estómago |
|
|
kamot |
mano |
|
|
kuko |
|
uña |
|
|
tiil |
|
pierna |
|
|
bukog |
hueso |
|
dugo |
|
sangre |
|
baga |
|
pulmón |
|
|
ugat |
|
vaso sanguíneo |
panit |
|
piel |
|
|
kasingkasing |
corazón |
|
|
lawas |
|
cuerpo |
|
unod |
|
carne |
|
|
atay |
|
hígado |
|
|
dila |
|
lengua |
|
hawak |
cintura |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7- |
Kinayahan Naturaleza |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
langit |
|
cielo |
|
|
dagat |
|
mar |
|
|
isda |
|
pez |
|
|
|
adlaw |
sol |
|
|
bukid |
|
montaña |
|
tubig |
|
agua |
|
|
|
bulan(buwan) |
luna |
|
|
suba |
|
río |
|
|
hangin |
aire |
|
|
|
bituon |
estrella |
|
langgam |
pájaro |
|
balod |
|
ola |
|
|
|
panganod |
nube |
|
|
mananap |
animal |
|
sagbotan |
campo |
|
|
ulan(uwan) |
lluvia |
|
|
kahoy |
árbol |
|
|
sagbot |
hierba |
|
|
hangin |
viento |
|
kalasangan |
bosque |
|
bulak(buwak) |
flor |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
8- |
Adjetivos para
apariencia |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
lapad |
|
amplio |
|
dagko |
grande |
|
ubos |
|
bajo |
|
|
|
hagip-ot |
estrecho |
|
dako |
|
grande |
|
dali |
|
rápido |
|
|
mabaw |
poco profundo |
gagmay |
pequeño |
|
kusog |
fuerte |
|
|
|
lawom |
profundo |
|
gamay |
pequeño |
|
hinay |
|
lento |
|
|
|
bug-at |
pesado |
|
daghan |
mucho |
|
baga |
|
grueso |
|
|
ga-an |
|
ligero |
|
|
diyot |
|
poco |
|
|
bugnaw |
frío |
|
|
|
bag-o |
|
nuevo |
|
dyutay |
pocos |
|
init |
|
calor |
|
|
|
daan |
|
antiguo |
|
taas |
|
alto |
|
|
humok |
tierno |
|
|
|
laya |
|
marchito |
|
mubo |
|
corto |
|
|
gahi |
|
duro |
|
|
|
basa |
|
mojado |
|
hayag |
|
brillante |
|
lab-as |
fresco |
|
|
|
mamala |
seco |
|
|
ngit-ngit |
oscuro |
|
daut |
|
podrido |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
9- |
Adjectivos para
sensación |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
baho |
|
maloliente |
|
init |
|
caliente |
|
puno |
|
lleno |
|
|
|
humut |
fragante |
|
tugnaw |
frío |
|
|
busog |
lleno |
|
|
|
hugaw |
sucio |
|
|
kusog |
|
intenso |
|
sulundon |
ideal |
|
|
|
linis |
|
limpio |
|
sakit |
|
doloroso |
|
tukma |
exacto |
|
|
hilum |
|
tranquilo |
|
pait |
|
amargo |
|
samokan |
molesto |
|
|
banha |
ruidoso |
|
tam-is |
dulce |
|
|
barato |
barato |
|
|
maayo |
bueno |
|
lami |
|
delicioso |
|
mahal |
caro |
|
|
|
malinawon |
pacifico |
|
masayon |
fácil |
|
|
malipayon |
feliz |
|
|
|
nindot |
hermoso |
|
lisud |
|
difícil |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
10- |
Carácter |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
alam |
|
inteligente |
|
batan-on |
joven |
|
|
dato |
|
rico |
|
|
|
anad |
|
domado |
|
tigulang |
viejo |
|
|
pobre |
pobre |
|
|
|
buotan |
amable |
|
niwang |
esbelto |
|
kugihan |
aplicado |
|
|
dautan |
malo |
|
|
lagwis |
delgado |
|
tapulan |
perezoso |
|
|
bililhon |
importante |
|
tambok |
gordo |
|
ulaw |
|
vergonzoso |
|
|
sayo |
|
temprano |
|
baskog |
sólido |
|
maisug |
valiente |
|
|
guwapa |
guapa |
|
matahum |
preciosa |
|
laksot |
feo |
|
|
|
guwapo |
guapo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
11- |
Entorno |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
balay |
|
casa |
|
|
lawak-higdaanan dormitorio |
portahan |
puerta |
|
|
atup |
|
tejado |
|
katre |
|
cama |
|
|
bintana |
ventana |
|
|
taas |
|
arriba |
|
salog |
|
piso |
|
|
kisame |
techo |
|
|
|
bongbong |
pared |
|
|
hawanan |
sala |
|
|
kosina |
cocina |
|
|
opisina |
oficina |
|
trabaho |
trabajo |
|
lawak |
habitación |
|
|
sweldo |
salario |
|
telepuno |
teléfono |
|
tabuan |
mercado |
|
|
mananambal |
médico |
|
tindahan |
tienda |
|
munisipal |
municipio |
|
|
pulis |
|
policía |
|
botika |
botica |
|
dakbayan |
ciudad |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
12- |
Adlaw |
Un día |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
subang |
subir |
|
Misubang ang adlaw sa
alas sais. |
Salió el sol a las 6. |
|
|
|
|
bangon |
levantarse |
Mibangon ko sa katre. |
|
Me levanté de la cama. |
|
|
|
huy-ab |
bostezar |
Nanghuy-ab ko. |
|
|
Bostecé. |
|
|
|
|
|
tindog |
levantarse |
Mitindog sila. |
|
|
Se pusieron de pie. |
|
|
|
|
lingkod |
sentarse |
Milingkod siya atubang
sa samin. |
Ella se sentó frente al
espejo. |
|
|
sul-ob |
llevar |
|
Nisul-ob ko ug sinina. |
|
Me puse mi ropa. |
|
|
|
|
abli |
|
abrir |
|
Akong gi-ablihan ang
portahan. |
Abrí la puerta. |
|
|
|
|
sira |
|
cerrar |
Gisira nako ang bintana. |
|
Cerré la ventana. |
|
|
|
|
piyong cerrar los ojos |
Piyonga imong mga mata. |
|
Cierra tus ojos. |
|
|
|
|
luto |
|
cocinar |
Nagluto si Nanay ug
pamahaw. |
Mamá cocina el desayuno. |
|
|
|
andam |
preparar |
Nag-andam ko sa lamesa. |
|
Yo preparo la mesa. |
|
|
|
kaon |
|
comer |
Mangaon ta. |
|
|
|
Vamos a comer. |
|
|
|
|
hugas |
limpiar |
Gihugasan ang mga plato. |
|
Los platos se lavan. |
|
|
|
laba |
|
lavar |
|
Naglaba ko ug senina sa
pamilia nako. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Lavo la ropa de mi
familia. |
|
|
inom |
|
beber |
|
Niinom ko ug gatas. |
|
Bebí leche. |
|
|
|
|
|
adto |
|
ir |
|
Miadto ko sa opisina. |
|
Fue a la oficina. |
|
|
|
|
sakay |
montar |
Nisakay mi sa jeepney. |
|
Montamos en Jeepney. |
|
|
|
abot |
|
llegar |
|
Wala sila moabot. |
|
|
No han llegado todavía. |
|
|
|
dagan |
correr |
Nidagan si Ana. |
|
|
Ana corrió. |
|
|
|
|
|
lakaw |
andar |
|
Milakaw si Doy padulong
sa opisina. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Doy anda a la oficina. |
|
|
|
trabaho |
trabajar |
Motrabaho ko gikan alas
otso hangtod sa alas singko. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Trabajo de las 8 a las
5. |
|
|
|
sugod |
empezar |
Mosugod nako karon ug
trabaho. |
Ahora empiezo mi
trabajo. |
|
|
human |
terminar |
Humana ang akong
trabaho. |
Mi trabajo ha terminado. |
|
|
|
abang |
alquilar |
Pila ang abang sa balay? |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
¿Cuánto es el alquiler
de la casa? |
|
|
|
hangyo |
pedir |
|
Mihangyo ko nga ugma
nalang ko mobayad. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pido hacer el pago
mañana. |
|
|
tabang |
ayudar |
Nagkinahanglan ko sa
imong tabang. |
Necesito tu ayuda. |
|
|
|
saad |
|
prometer |
Dili ko mosaad nimo sa ~ |
|
No puedo prometer sobre
~ |
|
|
labay |
tirar |
|
Ayaw ilabay dinhi ang
basura. |
No tires basura aquí. |
|
|
|
saka |
|
subir |
|
Misaka siya sa dakong
kahoy. |
Él subio a un gran
árbol. |
|
|
|
salop |
|
ponerse |
Misalop ang adlaw. |
|
|
Se puso el sol. |
|
|
|
|
uli |
|
volver |
Mouli nako alas sete. |
|
Volveré a casa a las 7. |
|
|
|
taas |
|
caro |
|
Ang mga presyo sa mga
palitonon nakataas kaayo. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
El precio de la
mercancía ha subido mucho. |
|
|
naog |
|
bajar |
|
Nanaog dayon siya sa
kahoy. |
Bajó del árbol
inmediatamente. |
|
|
pasiga |
encender |
Pasigaa ang suga. |
|
|
Enciende la luz. |
|
|
|
|
hubo |
|
desnudar |
Gihuboan nako ang akong
anak. |
Desnudé la ropa de mi
bebé. |
|
|
higda |
acostar |
Gipahigda nako ang akong
anak. |
Acosté a mi hijo. |
|
|
|
|
duka |
|
sueño |
Giduka na ko. |
|
|
Ya tengo sueño. |
|
|
|
|
tulog |
|
dormir |
Matulog na ko. |
|
|
Me voy a dormir ahora. |
|
|
|
palung |
apagar |
Palungon na nako ang
suga. |
Voy a apagar la luz
ahora. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
13- |
Pagbati |
Emoción |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
suko |
|
enojarse |
Nasuko siya nako. |
|
|
El está enojado conmigo. |
|
|
|
limot |
|
olvidar |
Nakalimot ko ug palit ug
tubig. |
Me olvido de comprar
agua. |
|
|
lipay |
|
contento |
Gikalipay mo ba kanang
mga dautang hunahuna? |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
¿Estas contento por tan
mal pensamiento? |
|
|
guol |
|
lamentarse |
Naguol siya sa
pagkamatay sa iyang anak. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ella lamentó la muerte
de su hijo. |
|
sabut |
entender |
Nakasabut ka? |
|
|
¿Has entendido? |
|
|
|
|
unta |
|
deseo |
Maayo unta nga may
dugang pang kwarta ako. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ojalá tuviera más
dinero. |
|
|
|
lipay |
|
feliz |
|
Malipay ko kung ~ |
|
|
Me alegro si ~ |
|
|
|
|
subo |
|
miedo |
Ikasubo nako ang imong
pagbiya. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Es triste que me dejes. |
|
|
|
hadlok |
miedo |
Nahadlok siya sa halas. |
|
Tiene miedo a las
serpientes. |
|
|
selos |
|
celoso |
Magsilos ko kon ~. |
|
|
Estaré celoso con ~. |
|
|
|
ulaw |
|
avergonzarse |
Naulaw ko. (Nauwaw ko) |
|
Estoy avergonzado. |
|
|
|
pasaylo |
perdonar |
Pasayloa ko. |
|
|
|
Perdoname. |
|
|
|
|
|
too |
|
believe |
Nitoo ko nimo. |
|
|
Te creo. |
|
|
|
|
|
higugma |
amor |
|
Nahigugma ko nimo. |
|
Te quiero. |
|
|
|
|
|
dili gusto |
no gustar |
Dili ko gusto mawala ka. |
|
No me gusta perderte. |
|
|
|
toon |
|
estudiar |
Nagtoon siya ug bisaya. |
|
Está estudiando Bisaya. |
|
|
|
katawa |
reir |
|
Ngano nagkatawa ka? |
|
¿Por qué estás riendo? |
|
|
|
|
|
|
|
Ngano nangatawa mo? |
|
¿Por qué estáis riendo? |
|
|
|
sulti |
|
haplar |
Palihug hinayhinaya ug
sulti para makasabot ko. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
¿Podrías hablar más
despacio para que yo pueda entender? |
|
|
hilak |
|
llorar |
|
Pahiloma ang bata nga
naghilak. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Haz que el niño que
llora se calme. |
|
|
|
|
tabi |
|
contar |
Nagtabi mi sa akong mga
ginikanan bahin sa among kasal. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Anunciamos nuestro
matrimonio a nuestros padres. |
|
|
bakak |
mentira |
Dili ko ganahan ug bakak
pero gibakakan ko nimo. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
No me gustan las
mentiras pero me mentiste. |
|
|
|
kanta |
cantar |
Siya mikanta ug Hapones. |
Ella cantó una canción
japonesa. |
|
|
|
tubag |
responder |
Mitubag siya. |
|
El respondió. |
|
|
|
|
|
singgit |
gritar |
|
Ngano kaha nga naninggit
man sila? |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
¿Por qué demonios están
gritando? |
|
|
limbong |
engañar |
Imo kong gilimbongan sa
imong gibaligya nako nga perlas nga itom. |
|
|
|
|
|
|
Me has engañado con las
perlas negras que me vendiste. |
|
|
pamati |
escuchar |
Namati ko ug kanta sa
langgam sa kalasangan. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Escuché los cantos de
los pájaros en el bosque. |
|
|
|
tan-aw |
mirar |
|
Tan-aw sa tin-aw nga
tubig. |
Mira el agua clara. |
|
|
|
|
tago |
|
esconder |
Tago-tago ta. Tago sa
layo. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Vamos a jugar al
escondite. ¡Escóndete lejos! |
|
|
|
tiaw |
|
broma |
Ayaw pagtiaw. |
|
Déjate de bromas. |
|
|
|
|
|
pangadye |
rezar |
|
Alas otso magsugod ang
pangadye. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
La oración comenzará a
las ocho en punto. |
|
|
|
usig |
|
ladrar |
Kusog kaayo ang usig sa
iro kagabii. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Los ladridos de los
perros eran muy ruidosos anoche. |
|
pangita |
buscar |
Gipangita nato ang bata
gahapon. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ayer, buscamos al niño. |
|
|
|
|
|
|
padala |
enviar |
Nagpadala ko ug sulat
nila ni Mama ug Papa. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Les envié una carta a mi
mamá y papá. |
|
|
|
|
palit |
|
comprar |
Mopalit ko ug utanon sa
merkado. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Compraré verduras en el
mercado. |
|
|
|
|
baligya |
vender |
Iyang ibaligya ang
bibingka sa taboan. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Venderá bibingka en el
mercado. |
|
|
|
|
|
patay |
morir |
|
Patay na akong higala. |
Mi amiga está muerta. |
|
|
|
|
dakop |
atrapar |
Gidakpan na ang kawatan. |
El ladrón ha sido
atrapado. |
|
|
|
sunod |
seguir |
Misunod siya kanako. |
El me siguió. |
|
|
|
|
|
saba |
|
ruidoso |
Ayaw pagsaba kay natulog
ang bata. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
No seas ruidoso porque
el bebé está durmiendo. |
|
|
|
hulat |
|
esperar |
Dili ko kahulat nimo. |
No puedo esperarte. |
|
|
|
|
kulata |
pegar |
|
Ayaw ko kulataha. |
|
¡No me pegues! |
|
|
|
|
|
gakos |
abrazar |
Gakusa ko ug hogot. |
Abrázame fuerte. |
|
|
|
|
|
halok |
besar |
|
Haloki ko ug hinay. |
|
Besame tiernamente. |
|
|
|
|
atiman |
cuidar |
Atimana ang bata. |
|
Cuida al niño. |
|
|
|
|
|
pugos |
forzar |
Gipugos ko nimo pagbuhat. |
Me forzaste a hacerlo. |
|
|
|
|
hatag |
dar |
|
Ihatag nako ang tanan sa
akong bata. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Se lo daré todo a mi
hijo. |
|
|
|
|
tudlo |
|
enseñar |
Ako ang nagtudlo niya sa
tanan. |
Yo soy quien le enseñó
todo. |
|
|
paabot |
esperar |
Paabota ko, padulong
nako. |
Espérame, ya voy. |
|
|
|
|
sala |
|
pecado |
Kon nakasala ka
pagkompesal. |
Si cometes pecado,
confiesa. |
|
|
dula |
|
jugar |
|
Midula siya ug golf. |
|
|
Jugaba al golf. |
|
|
|
|
sayaw |
bailar |
|
Manayaw kita. / Mosayaw
kita. |
Vamos a bailar. |
|
|
|
|
hulog |
caer |
|
Nahulog ang tawo. |
|
|
Un hombre se cayó. |
|
|
|
himo |
|
hacer |
|
Mahimo ka ba ~ |
|
|
¿Podrías …? |
|
|
|
|
|
dali |
|
prisa |
|
Dali tan-awa. |
|
|
¡Mira ahora! |
|
|
|
|
|
biya |
|
dejar |
|
Dili ko kabiya nimo. |
|
No te dejaré. |
|
|
|
|
baliko |
doblar |
Balikoa ang lansang. |
|
Dobla el clavo. |
|
|
|
|
batok |
oponerse |
Ayaw pakigbatok sa
gobyerno. |
No te opongas al
gobierno. |
|
|
uyon |
|
aprobar |
Naka-uyon ka ba? |
|
|
¿Estás aprobado? |
|
|
|
|
puyo |
|
quedarse |
Pagpuyo, ayaw paglakaw. |
|
Quédate, no te vayas. |
|
|
|
sagol |
|
mezclar |
Ayaw isagol. |
|
|
|
No mezclarlo. |
|
|
|
|
punit |
recoger |
Punita ang sagbot. |
|
|
Recoge las hierbas. |
|
|
|
|
buak |
|
romper |
Ilabay ang buak nga
baso. |
|
Tira el vaso roto. |
|
|
|
|
paak |
|
morder |
Gipaak siya sa among
iro. |
|
Le ha mordido nuestro
perro. |
|
|
samad |
herir |
|
Dako ang samad. |
|
|
La herida es grande. |
|
|
|
basag |
romper |
Nabasag ang plato. |
|
|
El plato estaba roto. |
|
|
|
hulog |
caer |
|
Ihulog, akong saw-on. |
|
Tiralo, lo atraparé. |
|
|
|
|
putus |
envolver |
Iputus, akong dad-on. |
|
Envuélvelo, lo traeré. |
|
|
|
butang |
poner |
Ibutang sa lamesa. |
|
|
Colócalo sobre la mesa. |
|
|
|
sunog |
fuego |
|
Kusog kaayo ang sunog. |
|
El fuego es fuerte. |
|
|
|
|
tigum |
reunir |
Tiguma ang tanang papel. |
|
Reúne todos los papeles. |
|
|
|
bantay |
atención |
Bantaye ang balay. |
|
|
Mira la casa |
|
|
|
|
|
kuha |
|
obtener |
Kuhaa ang mga bata sa
eskwelahan. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Traer a los niños de la
escuela. |
|
|
pildi |
|
perder |
Pildi siya sa dula
karon. |
|
Él perdió el juego hoy. |
|
|
|
daug |
|
victoria |
Makadaog gayod tingali
ta sa bangga. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tal vez podamos
llevarnos la victoria del partido. |
|
|
singot |
sudor |
|
Basa kaayo ang bata sa
singot. |
El bebé está sudando
mucho. |
|
|
papas |
borrar |
Napapas ang tanan. |
|
Todo fue borrado. |
|
|
|
|
lupad |
volar |
|
Hinay molupad ang gamay
nga langgam. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Las aves pequeñas vuelan
lentamente. |
|
|
|
kawat |
robar |
|
Daghan ang mga butang
nga nakawat. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Muchos objetos son
robados. |
|
|
|
ampo |
rezar |
|
Gihatagan tika ug 100
pesos, iampo ko sa kaayo. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Te doy 100 pesos, reza
bien por mí. |
|
|
layas |
|
huir |
|
Nanglayas ang langgam
paingon sa kasadpan. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Los pájaros huyen al
oeste. |
|
|
|
saulog |
celebrar |
Magsaulog kita sa adlaw
ni Kate. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Celebraremos el
cumpleaños de Kate. |
|
|
undang |
detener |
Undang na sa imong
bisyo. |
|
Detén tus vicios. |
|
|
|
buhat |
hacer |
|
Buhaton nako ang akong
bulohaton. |
Haré mis deberes. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
14- |
Pronombre demostrativo,
adjetivo para dirección |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
kini |
|
éste |
|
|
|
dinhi |
|
aquí |
|
|
|
|
|
|
|
kani |
|
ese |
|
|
|
diri |
|
aquí |
|
|
|
|
|
|
|
kana |
|
aquél |
|
|
|
diha |
|
ahí |
|
|
|
|
|
|
|
kadto |
|
allí |
|
|
|
didto |
|
allí |
|
|
|
|
|
|
|
layo |
|
lejos |
|
|
|
atubangan |
enfrente |
|
|
|
|
|
|
duol |
|
cerca |
|
|
|
tupad |
|
lado |
|
|
|
|
|
|
|
luyo |
|
atrás |
|
|
|
kilid |
|
costado |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pila ba kini? |
|
|
|
|
¿Cuánto cuesta esto? |
|
|
|
|
|
|
Kana? 40 pesos lang. |
|
|
¿Eso? Sólo 40 pesos. |
|
|
|
|
|
|
Mahal. Kadtong kamates? |
|
Caro. ¿Qué tal ese
tomate? |
|
|
|
|
|
Layo pa sa imong balay? |
|
|
¿Aún lejos de tu casa? |
|
|
|
|
|
|
Hapit na, duol sa anang
simbahan. |
Pronto, cerca de aquella
iglesia. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dinhi, diri |
aquí |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nagdula ang akong
igsoong lalaki dinhi. |
Mi hermano está jugando
aquí. |
|
|
|
sulod |
dentro |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nagdula ang mga bata sa
sulod. |
|
|
Los niños están jugando
dentro. |
|
|
|
|
Nakita niya ang prinsesa
sulod sa gamay nga balay. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Vio a la princesa dentro
de la caseta. |
|
|
gula, gawas |
fuera |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Misayaw ang mga babaye
sa gawas. |
|
Las chicas bailaron
afuera. |
|
|
|
gawas |
excepto |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Walay bisan kinsa ang
miabot, gawas ni Mary. |
Nadie más vino, excepto
Mary. |
|
|
|
|
Matag tawo nga
mitambong sa salo-salo misayaw, gawas nako. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Bailaban todos los
asistentes de la fiesta, excepto yo. |
|
|
|
Ang gabii hilum kaayo,
gawas sa paghot sa mga iro. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
La noche era muy
silenciosa, solo podíamos escuchar los aullidos de los perros. |
|
|
atubangan |
frente |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Si Lita miawit atubangan
sa mga tawo. |
|
Lita cantó frente a la
gente. |
|
|
|
|
Naglingkod siya sa
atubangan ni Maria. |
|
Él estaba sentado frente
a Maria. |
|
|
|
gikan sa |
desde |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kami gikan sa Baguio
City. |
|
|
Somos de la ciudad de
Baguio. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
15- |
Adverbio para el tiempo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
pa |
|
todavía, ya |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Wala pa ko makakita
niya. |
|
|
Todavía no la he
conocido. |
|
|
|
|
Wala pa ako makaadto sa
Manila. |
|
Todavía no he ido a
Manila. |
|
|
|
|
Kanus-a ka pa nasakit? |
|
|
|
¿Desde cuándo ya sientes
dolor? |
|
|
|
na |
|
todavía, ya |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nakabasa na ako sa
estorya. |
|
|
Ya he leído la historia. |
|
|
|
|
|
Nakalakaw na siya para
sa Sugbo. |
|
Ha ido a la ciudad de
Cebú. |
|
|
|
hinay |
despacio, lentamente |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Hinay siyang naglakaw. |
|
|
|
Ella caminaba
lentamente. |
|
|
|
paspas |
rápido |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Paspas siyang
nagdagan. |
|
|
|
El corre rapido. |
|
|
|
|
|
kalit |
|
repentino |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kalit siyang mitindog. |
|
|
|
Se levantó de repente. |
|
|
|
|
|
Siya mitindog pagkalit. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dayon |
inmediatamente |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
karon dayon |
|
|
|
|
|
ahora inmediatamente |
|
|
|
|
sa wala pa |
antes de hacer (pasado) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mikaon siya sa wala pa
molakaw. |
|
Él comió primero antes
de salir. |
|
|
|
sa dili pa |
antes de hacer (futoro) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Hugasi imong mga kamot
sa dili pa mokaon. |
Lavate las manos antes
de comer. |
|
|
hangtud sa |
antes de, hasta |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
kanhi |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ang among kanhi
Presidente usa ka sundalo. |
Nuestro ex-presidente
era un soldado. |
|
|
kaniadto |
el pasado |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kaniadto, ang mga bato
maoy gigamit sa mga Filipinos sa pagpatay ug mga mananap. |
|
|
|
|
|
Hace mucho tiempo, los
filipinos usaban piedras para matar animales. |
|
|
unya |
|
luego, después |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Moadto ta sa sine unya. |
|
|
|
Vamos a ver una película
más tarde. |
|
|
human |
después |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mangatulog kita human
mokaon. |
|
Vamos a dormir después
de la comida. |
|
|
taudtaod |
gradualmente |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Taudtaud nawala ang mga
ilaga. |
|
|
Las ratas desaparecieron
gradualmente. |
|
sunod |
otra vez |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Hangtod sa sunod natong
panagkita. |
|
Hasta la próxima vez. |
|
|
|
|
kada |
cada |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kada dominggo mosimba
ako. |
|
|
Voy a la iglesia cada
domingo. |
|
|
|
|
Kada gabii, bation
siya'g kapoy. |
|
|
Ella se siente cansada
cada noche. |
|
|
kanunay |
siempre |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kanunay nagtuon si
Peter. |
|
|
Pedro está estudiando
siempre. |
|
|
|
talagsaon, tagsa ra |
a veces, raro |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Talagsaon ra modula si
Mary. |
María juega
ocasionalmente. |
|
|
|
sa dihang |
cuando |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nakahilak siya sa dihang
miabot kami. |
Cuando llegué ella
estaba llorando. |
|
|
samtang |
mientras |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Samtang nagsulti siya
ako usab naminaw. |
Mientras él hablaba yo
escuchaba. |
|
|
|
Samtang nagdula si Baby,
ako matulog. |
Voy a dormir mientras el
bebé está jugando. |
|
|
kadiyut |
un momento |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Marika diri kadiyut. |
|
|
Ven aquí un momento. |
|
|
|
|
|
sa katapusan |
por fin |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Sa katapusan, nakapasar
siya sa exam. |
Por fin pudo pasar el
examen. |
|
|
|
|
|
Sa katapusan, gihatag
ang among gihangyo. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Finalmente nuestra
demanda fue concedida. |
|
|
|
Sa katapusan,
panalanginan ka sa Dios. |
|
Por último, Dios te
bendiga. |
|
|
16- |
Otros adverbios /
preposición |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
gayod, gyud, god |
|
de verdad |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
alang sa |
|
|
para |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Naghatag sila ug
salu-salo alang sa akong amiga. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Hicieron una fiesta para
mi amigo. |
|
|
sa |
se muestra la dirección
o el lugar |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Miadto siya sa Sugbo
gahapon. |
|
|
Se fue ayer a la ciudad
de Cebú. |
|
|
|
|
Ang mga bulak gibutang
ni Mary sa lamesa. |
María puso flores en la
mesa. |
|
|
|
|
Milukso ang iro sa suba. |
|
|
|
El perro saltó al río. |
|
|
|
|
|
Gilabay nako ang basura
sa basurahan. |
|
Tiré la basura a la
papelera. |
|
|
|
|
Ang libro sa lingkoranan
bag-o. |
|
|
El libro sobre la silla
es nuevo. |
|
|
|
|
Unya na kini tan-awa sa
balay ninyo. |
|
Más tarde, mira esto en
tu casa. |
|
|
|
|
Moawit siya sa among
programa. |
|
Ella cantará en nuestro
programa. |
|
|
|
Sa akong nabasa,
nahibaloan ko nga adunay laing bagyong umaabot. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Leí y supe que viene
otro tifón. |
|
|
|
lang |
|
solo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pauli na lang kamo. |
|
|
|
Solo regresad. |
|
|
|
|
|
hapit |
|
casi |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Hapit tanang mga dahon
berde. |
|
|
Casi todas las hojas son
verdes. |
|
|
|
tinuod/ husto |
de verdad |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tinuod kana. Tinuod 'na.
Husto kana. Husto 'na. |
Así es. Es verdad. |
|
|
|
|
|
Tinuod, siya
buotan. |
|
|
|
Realmente, él es
generoso. |
|
|
|
|
Siya tinuod nga amiga. |
|
|
|
El es un verdadero
amigo. |
|
|
|
|
|
Husto na, dili na siya
mobalik pag-usab. |
|
Es cierto, nunca más
volverá. |
|
|
|
|
|
pag-usab ; otro vez |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tinuod bitaw, moadto
kami sa Manila. |
|
Seguramente iremos a
Manila. |
|
|
|
|
Tinuod, si G.Reyes usa
ka buotang tawo. |
G. =Ginuong Gng. =Ginang |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Realmente el Sr. Reyes
es un hombre generoso. |
|
|
matang |
tipo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Unsay matang sa imong
pagkatawo. |
|
Qué tipo de persona
eres. |
|
|
|
|
bisag |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mahimo bisag kinsa. |
|
|
|
Cualquiera puede
hacerlo. |
|
|
|
|
Mahimo bisag unsa |
|
|
|
Cualquier cosa puede
ser. |
|
|
|
|
sama |
|
como |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Karon ang tawo nahisama
na kanato ug nahibalo na siya unsay maayo ug unsay daotan. |
|
|
|
Ahora el hombre es como
nosotros y sabe lo que es bueno y lo que es malo. |
|
17- |
Grado comparativo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Para el significado de
'más', se usa 'mas' o adjetivo repetido. |
|
|
|
|
|
|
|
Palihug pagdagan
hinay-hinay. |
|
|
Por favor, corre más
despacio. |
|
|
|
|
Mas baga ang iyang
nawong. |
|
|
Él es más descarado. |
|
|
|
|
mas ~
kay sa |
|
más ~ que |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mas puti ang imong kamot
kay sa papel. |
Tu mano es más blanca
que el papel. |
|
18- |
Conjunción |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
apan |
|
pero |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Naghulat ko nimo apan
wala ka moabot. |
Te estaba esperando pero
no viniste. |
|
|
|
Si Al antigohan, apan
wala siya makatubag niining pangutana. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Aunque Al es brillante,
no pudo responder esta pregunta. |
|
|
aron |
|
entonces, y |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ayaw pagsaba aron ako
makatulog. |
|
No me molestes y podré
dormir. |
|
|
|
|
Kaon aron dili ka
gutmon. |
|
|
Come y no tendrás
hambre. |
|
|
|
basin tinuod |
tal vez es verdad |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Basin tinuod nga
magminyo siya sunod tuig. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tal vez sea verdad que
ella se casará el próximo año. |
|
|
bisan |
aunque |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nakuha niya ang unang
lugar, bisan wala siya magtuon ug maayo. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Obtuvo el primer puesto
aunque no estudió bien. |
|
|
|
Sayo kami bisan ug
Sabado karon. |
Andamos temprano aunque
hoy sea sábado |
|
|
busa, gumikan niini |
por eso |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Dili siya buotan busa
wala ko makagusto niya. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Él no es amable, por lo
tanto no me gusta. |
|
|
|
Nakahimo siya ug usa ka
dakong sayop, busa ang iyang amahan wala mopaeskwela niya |
|
|
karong tuiga. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Cometió un grave error,
por lo que su padre no lo envió a la escuela este año. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
kon |
|
si |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kon moulan, dili ko
moeskwela. |
Si llueve, no iré a la
escuela |
|
|
|
|
|
|
Kon kita motuon ug
maayo, mopasar kita. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Si estudiamos bien,
podremos aprobar. |
|
|
|
|
|
Kon si Marcelo nagtuon
ug maayo, nakapasar unta siya sa eksamin. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Si Marcelo trabajara
duro, podría pasar el examen. |
|
|
|
Kon nahimo ko kana,
nasayop ako. |
Si hice eso, me
equivoqué. |
|
|
|
|
|
Kon dili ka makahimo
niini, palihog sultihi ako. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Si no puedes hacer esto,
por favor dímelo. |
|
|
|
|
Makasulat ko sa balak
karon gabii kon dili ka magsamok. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Puedo escribir un verso
esta noche si no me molesta. |
|
|
kon dili |
si no |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ang kadaghanan, kon dili
man tanan, kalit nga nahilom. |
Si no escribo lo que te
enseño te olvidaré. |
|
|
|
|
|
|
|
|
La mayoría, si no todos,
de repente se callaron. |
|
|
|
Kon dili nako isulat
ang imong gipangtudlo akong makalimtan. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Si no escribo lo que me
enseñas, lo olvidaré. |
|
|
|
dili ~ kundili (kon dili) |
en lugar de |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dili out
of choice kon dili out
of necessity |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Es por 'necesidad' en
lugar de 'fuera de elección' |
|
|
matod |
según |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
"Ayaw!" Matod
niya. |
|
"No!" ella
dijo. |
|
|
|
|
|
|
|
|
"Ayaw!"
miingon siya. |
Mismo significado. Toma
nota de 'siya' y 'niya' |
|
|
|
|
|
Matod ni Jasmin, |
|
|
Según Jasmin, |
|
|
|
|
|
|
|
|
Matod sa mga bata, |
|
Según los niños, |
|
|
|
|
|
|
|
o |
|
o |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nakagusto ka ba nako o
niya? |
|
|
¿Quién te gusta, ella o
yo? |
|
|
|
|
|
Ako o siya ba ang imong
nagustoan? |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
pero |
|
pero |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Gusto kong molakaw pero
nag-ulan. |
|
Quiero salir pero está
lloviendo. |
|
|
|
|
Makahimo ka paglakaw
pero balik dayon. |
Puedes irte pero volver
pronto. |
|
|
|
|
Ako tambok pero ang
akong igsoon babae niwang. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Estoy gorda pero mi
hermana es delgada. |
|
|
ug |
|
y |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Siya buotan ug
maanyag. |
|
Ella es amable y
hermosa. |
|
|
|
|
|
|
|
|
'ug' se puede abreviar
'g' después de la vocal. |
|
|
|
|
|
|
|
|
Nagsulat siya gabii'g
adlaw. |
Escribía día y noche. |
|
|
|
|
|
|
ugaling |
todavía, pero |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Gusto siyang
moeskwela'g sayo, ugaling wala siya kay nadaut ang iyang sakyanan. |
|
|
|
|
Quería ir a la escuela
temprano pero no pudo porque su vehículo estaba roto. |
|
|
tungod |
por, causa de, para |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tungod nimo, motambong
ako sa salu-salo. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Voy a asistir a la
fiesta por tu culpa. |
|
|
|
|
|
Mihilak siya tungod
nako. |
Ella lloró por mí. |
|
|
|
|
|
|
|
|
Ang batang lalaki
mihilak tungod kay nawala ang iyang libro. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
El niño lloraba porque
perdió su libro. |
|
|
|
|
|
Naniwang siya tungod kay
nasakit siya sa miaging semana. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ella ha adelgazado
porque estaba enferma la semana pasada. |
|
|
kay |
|
porque, pues |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mag-ulan siguro karon
kay dag-um kaayo ang langit. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pronto lloverá porque
las nubes oscuras están en el cielo. |
|
|
tingali |
quizáz, tal vez |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tingali siya moabot
ugma. |
Tal vez venga mañana. |
|
|
|
|
|
|
|
Tingali makauli ko sa
alas singko sa hapon. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tal vez volveré a casa a
las 6 de la tarde. |
|
|
|
|
Ayaw pag-apil, tigali'g
masakit ka. |
No te unas, tal vez
tengas un enfermo. |
|
|
|
murag |
parece que |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Murag moulan karon. |
|
Parece que va a llover
pronto. |
|
|
|
|
|
maayo kay |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Maayo kay niabot ka sa
akong gradwasyon. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Por suerte, llegaste a
tiempo para mi ceremonia de graduación. |
|
19- |
expresiones emocionales |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
agoy |
|
|
¡Ay de mí! |
¡Mierda! |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ayay |
|
|
¡Arriba! |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dayon |
|
¡Adelante! |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
diay |
|
|
bueno, pues |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
di ba? |
|
¿No? |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
god, gyud, gyod |
de verdad |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ha? |
|
|
¿verdad? |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Hala |
|
|
a propósito |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Na hala |
|
If so |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
kaha |
|
|
qué diablos |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
"Unsa kaha kini,
no?" |
¿Qué diablos será esto? |
|
|
|
|
|
|
|
kuan |
|
|
a ver |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
kuno |
|
|
dicen que, según |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kaduha ra kuno siya
nakasakay ug ayroplano. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Según él, él solo volaba
dos veces en avión. |
|
|
|
|
|
lagi |
|
|
realmente es verdad |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
laman |
|
solo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
man |
|
|
Unsa man? |
Ngano man? |
Kinsa man? |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ngano? ¿Por qué? Ngano man? ¿Por qué es así? |
|
|
|
|
|
|
|
|
Unsa? ¿Qué?
Unsa man? ¿Qué
es eso? |
|
|
|
|
|
|
oy / uy |
|
¡Oye! ¡Oiga! |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tan-aw kamo uy, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
No, oy. |
|
|
, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
palihug |
|
por favor |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ra |
|
|
solo, justo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
sayang |
|
lástima |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Simbako |
|
¡Ojalá no sucediera! |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Sigi |
|
|
OK. De acuerdo. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tana |
|
|
¡Vamos! |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
unta |
|
|
deber de |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
20- |
wala |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
wala na |
|
ya no más |
|
way gamit |
|
inútil |
|
|
|
|
|
|
wala pa |
|
aún no |
|
walay sapayan |
De nada. |
|
|
|
|
|
wala buling |
|
intacto |
|
walay hunong |
sin escalas |
|
|
|
|
|
wala damha |
|
inesperado |
|
wala'y bisan kinsa |
nadie |
|
|
|
|
|
|
wala hiilhi |
|
anónimo |
|
walay duga |
|
marchito |
|
|
|
|
|
wala magpaila |
anónimo |
|
walay gidapigan |
neutral |
|
|
|
|
|
wala magtagad |
negligencia |
|
wa'y problema |
No hay problema |
|
|
|
|
wala mouyon |
oposición |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|